طراحی

طراحی و کاشت فضای سبز معمولأ باید با توسعه شهرها متناسب و همگون باشد شناسایی گیاهان بومی منطقه برای کاشت و طراحی امر خیلی مهمی است که برخی از کارشناسان معمولأ برای ایجاد طرحی نو از گونه های غیر بومی استفاده می کند که در بیشتر موارد آنها را با شکست مواجه می کنند .

درختان ، درختچه ، پیچ های زینتی ، گیاهان پوششی و گلهای یکساله و چند ساله غالبأ مهمترین عناصر در محوطه سازی و طراحی فضای سبز به شمار می روند . انتخاب ، به کارگیری و نگهداری از این گیاهان ۳عامل اساسی د رکارایی فضای سبز هستند که باید همواره توسط طراح مورد توجه قرار گیرد. به همین جهت مهمترین نکته در طراحی فضای سبز انتخاب گیاهی است که بتواند بیشترین کارایی ممکن را با حداقل نیاز به نگهداری فراهم آورد . در فرایند طراحی کاشت توجه به نوع گیاهان و نحوه قرار گرفتن گیاهان نسبت به یکدیگر در جهت رسیدن به یک طرح زیبا و کارا ضروری به نظر می رسد .

چمن یکی از اجزای اصلی و ضروری اغلب پارکها و باغها به شمار می رود و در طراحی و ایجاد فضای سبز به عنوان زمینه طراحی کاربرد دارد.

• ایجاد زمین های ورزشی و بازی

• فضای سبز پارکها و مناطق مسکونی

• فضای سبز کارخانجات مناطق تجاری و اداری

• کاشت در بزرگراهها به منظور دفع مواد سمی حاصل از سوخت وسایل نقلیه

• در فرودگاهها جهت حذف گردوغبار و در نتیجه افزایش عمر موتور هواپیماها

• به منظور افزایش تولید اکسیژن و تهویه هوا

• جلوگیری از فرسایش خاک و تبخیر شدید آب از سطح زمین

• جمنزارهای طبیعی و خودرو(TURF)

چمن های خودرو(TURF)شامل چمنزارهای طبیعی که توسط انواع گیاهان پوششی خودرو از قبیل علفزارها چمن ها گیاهان کوچک یا سایر گیاهان پوششی طبیعی پوشیده شده اند می باشد.واژه TURFدارای ریشه ای سانسکریت به نامDARBHAو به معنی دسته یا توده به هم پیچیده شده یا به هم تابیده از چمن در لایه بالایی خاک می باشد.

• چمن های زینتی و کاشتنی(LAWN)

چمن های زینتی(LAWN)شامل چمن های ظریف و اصلاح شده که تحت مراقبت و نگهداری کاشته شده و دارای جنبه زینتی هستند می باشد.

این چمن ها دوران فعالیت و رشد خود را در ماههای گرم سپری کرده و هنگام مواجه شدن با هوای سرد به خواب(رکود)خواهند رفت.از انواع متداول چمن های فصل گرم می توان به چایر-بهیا-سنتی پد و سن آگوستین اشاره کرد.دو نوع بوفالو گراس و بلو گراما از انواع چمن های فصل گرم هستند که نسبت به سایر انواع مقاومت بیشتری به سرما دارند.

این چمن ها دوران رشد و فعالیت خود را در هوای خنک بهار و پاییز سپری کرده و در ماههای گرم تابستان رشد آنها کاهش می یابد.البته در شرایط گرم با به کار بردن آب فراوان می توان آنها را همچنان سبز نگه داشت.از انواع چمن های فصل سرد می توان به چمن چبری(کنتاکی بلو گراس)-فتان-آروا(بنت گراس)و چمن چچم(رای گراس)اشاره نمود.

انتخاب خاک ، خاک برداری ، شخم تسطیح و زیرسازی ، خاک‌ریزی ، حذف گیاه و خار و خاشاک ، عملیات لوله گذاری ، عملیات زهکشی ، تغذیه (غنی سازی) خاک سطحی با کود کامل ، غلتک زدن و ماسه‌زنی ، آبیاری سنگین ، کشت بذر ، مالچ پاشی ، آبیاری ، نخ کشی و حذف علفهای هرز تا زمان رشد چمن .

در چمن کاری زمین های بازی و فوتبال باید اصول مهندسی کامل رعایت شود .برای اینکه استفاده از چمن در زمین بازی فوتبال استحکام کافی و دوام لازم را داشته باشد بایستی با در نظر گرفتن آب و هوای منطقه از بذر مناسب و خاک زیرسازی مطلوب بهره جست .

برای چمن کاری زمین های بازی فوتبال بایستی تقویت مداوم چمن با استفاده از انواع کودهای موثر با برند های معتبر بر اساس نیاز خاک و گیاه چمن به طور مداوم بهره جست .

کنترل بیماری ها و آفات احتمالی چمن در زمین فوتبال با استفاده از بازدید دوره ای مهندسین با تجربه و استفاده از سموم بی خطر انجام میپذیرد .

در حیاط منازل استفاده از بذر مناسب با توجه به میزان نور و آفتاب گیر بودن آن در نظر گرفته میشود .

حیاط آپارتمان های امروزی محلی نسبتا امن برای بازی کودکان است . با استفاده از چمن در بخشی از باغچه کوچک آپارتمان یا خانه علاوه بر ایجاد فضای دلپذیر و مطبوع ، محیطی مناسب برای بازی کودکان فراهم میشود .

چمن کاری حیاط ویلاهای شخصی یا رستوران ویلاهای خانوادگی نیز در ایجاد فضای مطبوع و جلب مشتری تاثیر بسزایی دارد

معمولا پارک ها و فضاهای سبز با کاشت چمن از زیبایی دلپذیر برخوردار میشوند . چمن کاری باعث کاهش گرد و غبار بر اثر دویدن کودکان در پارک ها و فضاهای سبز میشود . علاوه بر زیبایی ، بخشی هرچند اندک در تصفیه آلودگی هوای شهرها بر عهده گیاه چمن است .

نام علمی:Paspalum notatum

نام انگلیسی:Bahia grass

این چمن نیاز به شرایط نگهداری کم خرج داشته و با سیستم ریشه ای قوی مناسب جلوگیری از فرسایش خاک است.همچنین نسبت به خشکی مقاومت دارد.این چمن با داشتن برگهای عریض و درشت از نظر ظاهر متراکم نبوده و ظاهری باز و درشت بافت در چشم انداز خواهد داشت.در نتیجه نیاز به تکرار چیدن جهت حفظ زیبایی دارد.حساسیت این چمن به کلروز و بیماری لکه دلاری گزارش شده است.

مقاومت به سایه:خوب

نیاز آبی:به کم آبی مقاومت دارد اما در صورت بارندگی کافی و توزیع مناسب بارش در فصول سال رشد بهتری دارد.

نیاز کودی:متوسط و در حدود7/2-8/1کیلوگرم نیتروژن خالص در هر 100متر مربع در سال.

خاک:خاک نه چندان غنی و شنی.

پاخوری:خوب.

نام علمی:Agrostis palustris

نام انگلیسی:Creeping bentgrass

این چمن مناسب زمین گلف است و می توان آن را بسیار کوتاه چید در صورت عدم تکرار عملیات چیدن تولید لایه های زیاد و ضخیم سبزینه ای و شاخساره ای در سطح خاک می کند.مانند انواع آرواها به اکثر بیماری ها حساس است.

مقاومت به سایه:تا حدی مقاومت دارد اما رشد بهینه در شرایط آفتابی است.

نیاز آبی:بسیار زیاد(حساس به خشکی)

نیاز کودی:متوسط تا زیاد5/4-7/2کیلو گرم نیتروژن خالص در100مترمربع در سال.

پاخوری:نسبتاّخوب

ارتفاع مناسب چیدن:باید کوتاه نگه داشته شود5/2-5/0سانتی متر

خاک:نیاز به مراقبت خاص نداشته و در خاک شنی-لومی رشد مناسب دارد.

نام علمی:Cynodon dactylon

نام انگلیسی:Bermuda grass

این چمن گرما دوست بوده و بهترین چمن برای مناطق گرمسیری و با مصرف جهانی است.عدم نیاز به نگهداری و مراقبت زیاد از ویژگی های این چمن می باشد.با اندک رسیدگی جلوه ای زیبا به چشم انداز فضای سبز می بخشد.نسبت به سایه حساس بوده و اغلب در پاییز تا بهار زرد می شود.

مقاومت به سایه:بسیار کم(عملاّ حساس)

نیاز آبی:بسیار مقاوم به خشکی است اما آب اضافی در دوره های خشکی باعث افزایش زیبایی آن می شود.

نیاز کودی:متوسط6/3-8/1کیلو گرم نیتروؤن خالص در100متر مربع در سال.

پاخوری:بسیار خوب

خاک:در اغلب خاکها دارای رشد مناسب است.

نام علمی:Cynodon sp

نام انگلیسی:Improved bermudagrass

ویژگی آن مانند چایرمی باشد اما به ظاهر ظریف تر و زیباتر است.همچنین دوره خواب آن کوتاهتر است.نسبت به چایر معمولی به آب-کود و چیدن نیاز بیشتری دارد.البته به بیماری ها و آفات نیز حساس تر است.

مقاومت به سایه:ندارد

نیاز آبی:نسبتاّ مقاوم

نیازکودی:زیاد5/5کیلوگرم یا بیشتر نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:عالی

نام علمی:Poa pratensis

نام انگلیسی:Common Kentucky bluegrass

از این چمن به عنوان استاندارد در برابر سایر انواع چمن یاد می شود.رنگ سبز تیره و بافت متوسط به همراه تراکم ایده آل از ویژگی های این چمن است.بیشترین کاربرد آن در شمال ایالات متحده آمریکا است.این چمن را نباید خیلی کوتاه نمود.در ضمن در ماههای گرم نسبت به بیماری ها حساسیت نشان می دهد.

مقاومت به سایه:کمی مقاومت دارد

نیاز آبی:زیاد

نیاز کودی:کم تا متوسط7/2-3/1کیلو گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:متوسط

ارتفاع چیدن:5/7-5سانتی متر

نام علمی:Poa pratensis

نام انگلیسی:Improved Kentucky bluegrass

از لحاظ تراکم و رنگ بهتر از چبر معمولی است.این چمن دارای مقاومت بیشتر به بیماریهایی چون لکه برگی و سوختگی فوزاریومی در مقایسه با چبر معمولی می باشد.همچنین برخی ارقام آن تحمل بیشتری به گرما و چیده شدن کوتاهتر نسبت به نوع معمولی نشان می دهند.طبیعتاّ نیاز کودی و مراقبت بیشتری را هم طلب می کند.

مقاومت به سایه:بیشتر از نوع معمولی

نیاز آبی:بیشتر ارقام در مقایسه با نوع معمولی حساسیت بیشتری به کم آبی دارند

نیازکودی:متوسط تا زیاد 6/3-8/1کیلو گرم نیتروژن خالص در100مترمربع درسال

پاخوری:بیشتر از نوع معمولی

نام علمی:Eromochloa ophivroides

نام انگلیسی:Centipedgrass

این چمن نیاز به نگهداری زیادی نداشته و در تمامی موارد تزئینی و...کاربرد دارد.حتی در خاک فقیر نیز از رشد خوبی برخوردار است.قدرت رویش آن به حدی است که حتی بر علف های هرز غلبه می کند.نیاز زیادی به تکرار عملیات چیدن ندارد.نسبت به رایزوکتونیا مقاوم است.رنگ آن سبز تیره نبوده و دارای بافت درشت است.حساس به دمای کم و کلروز می باشد.

مقاومت به سایه:خوب

نیاز آبی:به علت کم عمق بودن ریشه ها نسبت به خشکی حساس است.اما در عین حال قدرت رشد دوباره و بازسازی آن در شرایط بهینه آب زیاد است.

نیازکودی:به میزان کم 3/1کیلو گرم نیتروژن خالص در100مترمربع در سال

پاخوری:نه چندان خوب.پس از آسیب دیدگی توان بازسازی آهسته ای دارد

ارتفاع چیدن:تا5سانتی متر

نام علمی:Dichondra micrantha

نام انگلیسی:Dichondra

این گیاه از تیره گندمیان نبوده بلکه از تیره پیچکConvolvulaceaeو جزو دو لپه ای ها می باشد.تولید پوششی انبوه و به رنگ سبز روشن می نماید.نیاز به چیدن مکرر نداشته و حساسیت آن به بیماری ها کم است.همچنین در فصول مختلف دارای مقاومت می باشد.نسبت به حلزون ها و برخی از انواع سوسک ها حساس است در صورت ابتلای به علف های هرز مبارزه با آنها دشوار خواهد بود.

مقاومت به سایه:خوب(بیش از چبرها)

نیاز آبی:زیاد(به علت کم عمق بودن ریشه ها تحمل خشکی را ندارد)

نیازکودی:زیاد500-200گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در ماه

پاخوری:ضعیف

ارتفاع چیدن:بسته به نحوه کاربرد در سایه و در شرایط کم رفت و آمد باید حتماّ 10-5سانتی متر از ارتفاع باقی بماند.در سایر موارد حداکثر تا ارتفاع3سانتی متر لازم است.این گیاه دوستدار هوای گرم است و به سرما-هوای مه آلود و دمای زیر 8/3-سانتی گراد حساس است.

نام علمی:Festuca rubra commutate

نام انگلیسی:Chewing fescue

این چمن در آب و هوای سرد قادر به تحمل چیدن تا ارتفاع نزدیک به سطح می باشد.می توان آن را در مخلوطی با چبر معمولی به کار برد.

مقاومت به سایه:معمولاّ به عنوان بهترین چمن فصل سرد در محیط های سایه دار و خشک کاربرد دارد

نیاز آبی:کم

نیازکودی:کم در حدود 900گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:ضعیف(قدرت بازسازی ضعیفی دارد)

ارتفاع چیدن:در حدود5/2سانتی متر و بیشتر

نام علمی:Festuca rubra

نام انگلیسی:Red fescue

معمولاّ در ترکیبی از چمن چبر به کار رفته و کمبود های آن را می پوشاند.در سایه و خاک خنک رشد می کند.دارای بافت ظریف و رنگ سبز تیره بوده و خاکهای اسیدی را نیز تحمل می کند.در شرایط آب و هوایی گرم به ویژه در خاکهای مرطوب و غنی نسبت به بیماری ها حساس می شود.

مقاومت به سایه:معمولاّ به عنوان بهترین چمن فصل سرد در محیط های سایه دار و خشک کاربرد دارد.

نباز آبی:نسبت به خشکی مقاوم است

نیاز کودی:در حدود900گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:ضعیف(قدرت بازسازی ضعیفی دارد)

ارتفاع چیدن:معمولاّ تا ارتفاع5سانتی متری یا بیشتر باقی می گذارند.همچنین می توان آن را بدون چیدن برای طراحی فضای سبز و به منظور چشم اندازی مرتفع و بلند به کار برد.

نام علمی:Festuca arundinacea

نام انگلیسی:Tall fescue

به عنوان یک چمن با دوام و مناسب برای زمین های ورزشی و بازی کاربرد دارد.نسبت به برخی بیماری ها و آفات مقاوم است.همچنین در تمام طول سال سبز باقی می ماند.بافت آن درشت بوده و به صورت انبوه رشد می کند.مناسب ترکیب با سایر چمن ها نمی باشد.مگر اینکه 80تا90درصد مخلوط را شامل شود.در زمان کاشت بذر زیادی مصرف می شود.

مقاومت به سایه:در سایه-آفتاب رشد خوبی دارد

نیاز آبی:مقاوم به خشکی است

نیازکودی:متوسط7/2-3/1کیلو گرم نیتروژن خالص در 100متر مربع در سال

پاخوری:در پاییز و بهار که رشد بهینه دارد مقاومت خوبی دارد

ارتفاع چیدن:باید ارتفاع باقیمانده آن پس از چیدن بلند و در حدود8سانتی مترباشد.

نام علمی:Lolium multiflorum

نام انگلیسی:Annual ryegrass

این چمن دارای قدرت رشد و استقرار بسیار سریع و همچنین قدرت جوانه زنی زیاد و سریع می باشد.به عنوان بهترین چمن جهت واکاری مناطق دارای زمستان گرم محسوب می شود.نسبت به سرما و گرمای زیاد حساس است.پس از چیدن ظاهر خوبی ندارد.

مقاومت به سایه:متوسط

نیاز آبی:زیاد

نیازکودی:کم تا متوسط 900گرم تا 7/2کیلو گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:متوسط

نام علمی:Lolium perenne

نام انگلیسی:Perennial rye grass

این چمن دارای سرعت جوانه زنی و استقرار زیاد و قابلیت اختلاط با چمن چبر و فتان های نرمه می باشد.پس از چیده شدن ظاهر زیبایی خواهد داشت.نسبت به سرما و گرما مقاوم است.نسبت به نوع معمولی آن خاصیت پاخوری و تحمل فشردگی بیشتری دارد.اساساّ نسبت به سرمای زمستان حساس بوده و اگر در مخلوط های چمن بیش از25%را شامل شود مانع استقرار سایر انواع موجود در مخلوط خواهد شد.

مقاومت به سایه:متوسط

نیاز آبی:متوسط

نیازکودی:متوسط 7/2-3/1کیلو گرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:نسبتاّ خوب

ارتفاع چیدن:5-5/2سانتی متر از سطح خاک

اقلیم:نواحی ساحلی با آب و هوای زمستان معتدل و تابستان خنک و مرطوب

نام علمی:Stenotaphrum secundatum

نام انگلیسی:ST.Augustine

بهترین چمن فصل گرم برای کاشت در شرایط سایه است.قدرت تحمل خاکهای نمکی و شور را دارد.این چمن به تعداد زیادی از بیماری ها از قبیل ویروسSADحساس است.همچنین تولید لایه های پیزور و شاخساره ای منشعب زیادی در سطح رویی خاک می نماید.

مقاومت به سایه:خوب

نیاز آبی:زیاد

نیازکودی:حدود7/2-8/1کیلوگرم نیتروژن خالص در100مترمربع در سال

پاخوری:ضعیف

ارتفاع چیدن:7-3سانتی متر از سطح خاک

نام علمی:Zoysia spp

نام انگلیسی:Zoysia grass

چمنی ظریف و زیبا و مقاوم به علف های هرز-گرما و خشکی بوده و دارای مقاومت زیاد نسبت به آفات و بیماری ها است.سرعت استقرار آن کم است و در شرایطی که تابستان ها کوتاه و خنک باشد موفقیتی ندارد.اگر اجازه رشد طولی زیاد به آن بدهیم و سپس اقدام به چیدن کنیم برگها باریک می شوند.تمایل به تولید لایه پیزور و شاخساره ای و اندام افراشته دارد.

مقاومت به سایه:رشد آن در سایه آهسته است اما در مقایسه با چایر سریعتر خواهد بود

نیاز آبی:خوب(اما بیش از چایر)

نیازکودی:متوسط 7/2-8/1کیلوگرم نیتروژن خالص در100متر مربع در سال

پاخوری:خوب

ارتفاع چیدن:4-5/1سانتی متر از سطح خاک

لازم به ذکر است که15گونه معرفی شده دارای ارقام زیادی هستند که بنا به تشخیص کارشناسان موارد کاربری مختلف دارند.

بیشتر مساحت کشور ما را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد. آب در این میان عاملی حیاتی و مهم است که منابع آن در ایران بسیار محدود و اندک می باشد. از این رو ضروري است که طراحي منظر در ایران با توجه به شرايط، محدوديات و تاثيرات محيطي حاصله آتي انجام پذيرد. در اين ميان «Xeriscaping» يا «منظرپردازي خشک» رويکردي متداول در سطح جهان است که در مواجهه با شرايط و اقليم هايي گرم و خشک مطرح مي گردد. اين اصطلاح خود از دو بخش «Xeros» (به معناي خشک) و «landscape» تشکيل مي شود.

منظر سازي خشک متشکل از 7 اصل کلي زير است که همگي در راستاي دستيابي به آبياري بهينه در منظر تعيين شده اند :

• برنامه ريزي و طراحي

• آناليز خاک

• انتخاب بهينه گياهان

• استفاده منطقي از سطوح چمن کاري شده

• آبياري بهينه

• استفاده از زمين پوش مناسب

• نگهداري

در چنين رويکردي مصرف آب در محيط باز به ميزان 50% کاهش يافته بدون آنکه به زيبايي و کيفيت فضايي منظر مربوطه لطمه اي وارد گردد. همچنين از کود و مواد شيميايي به ميزان کمتري استفاده خواهد شد و مراقبت و نگهداري کمتري مورد نياز خواهد بود. همگي اين موارد در صرفه جويي وقت، انرژي و هزينه هاي پروژه تأثير گذار خواهند بود.

طراحي محتاطانه و دقيق نخستين اصل جهت دستيابي به اهداف بلند مدت طراحي منظر در بسترهاي گرم و خشک است. براي اين منظور پيش از هر چيز بايد تحليل بستر و نقشه پوشش گياهي آماده گردد. در تحليل بستر مواردي نظير شيب، زهکشي، جهت گيري شمالي-جنوبي و محل رويش گياهان بومي، گياهان مهاجر و بناهاي موجود مشخص مي گردند. در نقشه پوشش گياهي محل قرارگيري بسترهاي پوشش گياهي، چمن، مسيرهاي پياده و سواره تعيين شده و همچنين ليست گياهان جديدي که مي بايد به سايت افزوده گردند، معرفي مي شوند. در اين مرحله بايد به افزايش سطوح سايه دار توجه نمود تا بتوان از طريق آنها در ميزان مصرف آب صرفه جويي نمود.

در مناطقي که خاک قابليت جذب و نگهداري آب را نداشته باشد، مي توان با افزودن مواد ارگانيک به آن، اين قابليت را تا حدودي اصلاح نمود. با اين حال به دليل بالا بودن دماي اين گونه مناطق، مواد ارگانيک دوام چنداني نداشته و در زمان کوتاهي خاصيت خود را از دست مي دهند. بدين ترتيب افزودن چنين موادي به خاک مي بايست به شکل مستمر در طول سال انجام گيرد. کاشت گياهان بومي در خاک مناسب نياز به اصلاح متناوب خاک را منتفي مي سازد.

کاشت گياه مناسب در مکان مناسب مسأله اي کليدي در منظرسازي مناطق گرم و خشک به حساب مي آيد. براي اين منظور مي بايست بسته به اقليم و خاک منطقه گياهان مناسب را انتخاب نموده، سپس با توجه به نياز به آب و آفتاب نسبت به کاشت آنها به صورت گروهي در مناطق مختلف بستر اقدام نمود.

منطقه اي که در آن گياهان بدون نياز به آبياري مي توانند به رويش و زندگي خود ادامه دهند.

گياهان موجود در اين ناحيه را گياهان بومي و گونه هاي خاصمتناسب تشکيل مي دهند. اين گياهان قادر به زندگي در نواحي مذکور بدون دريافت هرگونه آبياري کمکي خواهند بود.

گياهان اين منطقه احتياج مداوم به آبياري داشته و مي بايست به صورت گروهي در کنار هم کاشته شوند. کاشت گروهي چنين گياهاني از آبياري سراسر منظر با توجه به نياز هر يک از گياهان جلوگيري خواهد نمود. نواحي واحه اي شامل بخش ورودي سايت، زمينهاي چمن کاري شده و باغ هاي گل و درخت و ميوه مي باشند. کاشت چنين گياهاني در پاي درختان سايه انداز، نياز آبي را به گونه اي قابل ملاحظه کاهش خواهد داد.

گیاهان خانواده کاکتوس و آلوئه ها از گیاهان مناسب برای منظر سازی خشک است.